توانایی ذهنی به عنوان یک قابلیت در استدلال، سازگاری با محیط، برنامه‌ریزی، تفکر انتزاعی، استفاده از زبان، یادگیری و استفاده از توانایی‌ها برای رسیدن به اهداف مطلوب را هوش می‌گویند.
هوش از ابتدا یک واژه در حوزه‌ی روانشناسی بود و با آزمون‌های مختلف و با معیارهای خاص، ضریب هوشی افراد را می‌سنجیدند و تواناییهای ذهنی آنها را تخمین بزنند و این روند تا به امروز نیز ادامه دارد.
هوش چندگانه
هوش با تمامی فرآیندهای شناختی بشر درگیر است. اگرچه اولین چیزی که با شنیدن واژه‌ی هوش به گوش ما می‌خورد "ضریب هوشی" در ذهن ما نقش می‌بندد، اما در حقیقت هوش جنبه‌های مختلفی از تواناییهای انسان را در بر می‌گیرد. در سال 1983 روانشناس آمریکایی، هوارد گاردنر یک مدل نه گانه از هوش را در کتاب "چارچوب‌های ذهنی: نظریه هوش چندگانه"، ارائه کرد. این نظریه به اختصار به شرح زیر است:
- هوش طبیعت‌گرا
- هوش موسیقایی
- هوش منطقی – ریاضی
- هوش وجودی
- هوش درون فردی
- هوش میان فردی
- هوش اندامی – فیزیکی
- هوش کلامی – زبانی
- هوش تصویری - فضایی
شناخت انواع مختلف هوش منجر به شناخت بهتر افراد و کشف استعدادها و تواناییهای آنها و در نیل به اهداف شده است. علاوه بر بررسی تمام ابعاد هوش در زمینه‌ی روانشناسی و تاثیر آن در زندگی روزمره بشر، سال‌هاست که این واژه وارد حوزه صنعت، فناوری و تکنولوژی نیز شده است و برای سنجش توانایی ماشین‌ها و ربات‌ها نیز استفاده می‌شود. هوش انسان منجر به ساخت هوش مصنوعی و به کارگیری آن در صنعت و تکنولوژی شد و به این شکل انقلابی عظیم در این حوزه‌ها به وجود آمد.
انقلابی به نام هوش مصنوعی
ایده‌ی زنده کردن اشیا و زندگی دادن به آنها از دیرباز در ذهن بشر بوده است و حتی یونانیان باستان افسانه‌هایی در مورد ربات‌ها داشته‌اند و در نهایت مهندسین چین و مصر، پای ربات‌های ابتدایی و ساده را به عرصه تکنولوژی باز کردند. با چنین اختراعاتی و فعالیت در این زمینه و گسترش آن، در دهه‌ی 1950، توسعه‌ی بسیار عظیمی در حوزه علم و دانش، مکانیک و حتی فلسفه با کلمه هوش مصنوعی به وجود آمد و اذهان دانشمندان و فلاسفه را به شدت زیر و رو شد. تا آن زمان، کلمه‌ای به نام هوش مصنوعی ارائه نشده بود و این کلمه در آغاز قرن بیستم به صورت رسمی معرفی شد. در این زمان بود که همه متوجه شدند که می‌توان رویاها را تحقق بخشیده و ابعاد جدیدی از زندگی را می‌توان در کنار ماشین‌ها تجربه کرد. هوش مصنوعی به مرور در تمامی زمینه‌های علم و صنعت و تکنولوژی ورود و زندگی بشر را به نوعی ساده‌نر ساخت.
امروزه ماشین‌ها بسیار باهوش هستند، حرف می‌زنند، راه می‌روند، فکر می‌کنند، پیش‌بینی می‌کنند و حتی پا را فراتر گذاشته، عمل‌های جراحی انجام می‌دهند و حتی به سیارات دیگر رفته و برای انسان‌ها اطلاعات جمع‌آوری می‌کنند. در حقیقت بشر با استفاده از منتقل کردن هوش به ماشین‌ها و ربات‌ها، به مکان‌هایی سفر کرده و در موقعیت‌هایی قرار گرفته است که به صرف انسان بودن و شرایط فیزیکی و زیستی، از قرار گرفتن در آن موقعیت بدون تجهیزات لازم، ناتوان است. برای مثال، انسان بدون تجهیزات و حتی لباس مناسب، نمی‌تواند به راحتی بر روی کره ماه قدم بردارد و یا اینکه یک عمل جراحی قرنیه و یا قلب را به راحتی انجام دهد و یا یک زمین فوتبال را به راحتی تمیز کند. همه‌ی این ناتوانی‌های جسمی در تقابل با توانایی عجیب و غظیم ذهنی انسان قرار گرفته و موجبِ ساخت ماشین و هوشمند سازی ماشین‌آلات و در اختیار قرار گرفتن در جهت انجام مقاصد انسانی و فرا-انسانی شده‌اند.
امروزه ماشین‌های هوشمند در حوزه‌ها و صنایع مختلف از جمله صنعت پزشکی و آزمایشگاهی، صنعت کشاورزی، صنعت شیمیایی و پتروشیمی، صنایع برق و نیروگاه‌ها، صنعت لاستیک و پلاستیک، صنعت فلز، صنایع خودروسازی، تجهیزات ایمنی، صنایع چوب، صنایع دارویی و بهداشتی، صنایع غذاسازی، صنعت دام و طیور، حمل و نقل و بازرگانی، طلا و جواهرات، کاغذ و چوب، تجهیزات و لوازم ورزشی، صنایع کشتیرانی، خدمات و ماشین‌های اداری و دیگر صنایع نقش بسیار موثر و حیاتی را ایفا می‌کنند.
تفاوت هوش و هوشمندی
در زبان انگلیسی دو کلمه "smart" و " intelligence" برای هوش به کار می‌روند که برای بسیاری از مردم تفاوتی میان دو کلمه smart و intelligence وجود ندارد و به راحتی این دو کلمه را به جای یکدیگر به کار می‌برند. متاسفانه این دو کلمه در بسیاری از موارد در زبان فارسی نیز به معنای هوش ترجمه شده‌اند، اما حقیقت این است که این دو کلمه دو مفهوم و دو کاربرد کاملا متفاوت دارند که لازم است این دو مفهوم را به خوبی درک کرد. "Smart" یک توانایی کسب کردنی و به دست آوردنی است که با مطالعه و تجربه می‌توان آن را به دست آورد و در حقیقت می‌توان یاد گرفت. برای مثال می‌توان با مطالعه و کسب دانش کافی، یک متخصص کامپیوتر باهوش شد ولی "intelligence" در واقع توانایی ذهنی انسان است که با آن به دنیا می‌آید. IQ شاخص سنجش میزان هوش است که تغییر نخواهد کرد. این نوع هوش به صورت ذاتی و موروثی می‌باشد.
می‌توان گفت که"intelligence" به هوش انسان اطلاق می‌شود و "smart" هوشمندی انسان و به کار بردن هوش در زمینه‌های مختلف صنعت، علم و فناوری، دانش و تکنولوژی می‌باشد. توانایی هوش بشر با تلاش در یادگیری بیشتر، منجر به افزایش هوشمندی خواهد شد.
با رشد جمعیت جهان و دغدغه‌های زندگی شهری، هوشمند سازی برای ساده‌تر کردن زندگی در دنیایی که همه برای "زمان" در حال دویدن و ستیز، هستند، به یک "ضرورت" تبدیل می‌شود. برای هوشمند سازی دنیا لازم است از ابزارها، برنامه‌ها و روش‌های مبتنی بر فناوری و اطلاعات استفاده شود. بنابراین، استفاده از تکنیک‌های فناوری اطلاعات به منظور داشتن زندگی راحت‌تر را هوشمند سازی می‌گویند. کوچکترین نیازها و دغدغه‌های روزمره بشر از جمله نیاز به یک کورنومتر باهوش به هنگام پیاده‌روی، یک قابلمه باهوش برای یک خانم خانه‌دار که همزمان باید از فرزندانش نیز نگهداری کند، نیاز به تلفن همراه که با شما حرف بزند و مسیر را به شما نشان بدهد، نیاز به یک ماشین لباسشویی که شما زمان شستشوی آن را تعیین کنید، نیاز به کتاب هوشمندی که برای شما داستان بگوید، نیاز به یک کامپیوتر باهوش که بتوان با آن اپلیکیشن‌های مختلف طراحی کرد و هزاران نیاز دیگر، موجب ظهور دنیای دیجیتال شده است.
امروزه با استفاده از هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف شامل به وجود آمدن مفاهیمی هستیم که چندی پیش، از ذهنیت بشر به دور بوده و قابل درک نبوده‌اند. شهر هوشمند یکی از مفاهیمی‌ست که تحولی شگرف در دنیای تکنولوژی و فناوری به وجود آورد. از دیگر مفاهیم می‌توان به مواردی چون شهروند هوشمند، دولت هوشمند، مدرسه هوشمند، مردم هوشمند، اقتصاد هوشمند، ابزار هوشمند، تلفن هوشمند، کتاب هوشمند، کامپیوترهای هوشمند و غیره اشاره کرد که در مقالات بعدی با جزئیات بیشتری به بررسی این مفاهیم خواهیم پرداخت. برای کسب برترین اطلاعات روز دنیای فناوری و تکنولوژی و علم اطلاعات با رانو همراه باشید.