اگر بخواهیم یک تعریف اجمالی در خصوص هوش مصنوعی (artificial intelligence) داشته باشیم، باید گفت به طور کلی هوش مصنوعی در ماشین‌ها که در مقابل هوش طبیعی در انسان‌ها قرار می‌گیرد، منجر به شبیه سازی و نشان دادن واکنش‌های انسانی و یا حیوانی در ماشین‌ها می‌شود.

آیا ماشین ها فکر می‌کنند؟

بشر از دیرباز همواره به دنبال ایجاد تغییر و راحت‌تر کردن روش‌های زندگی بوده است. ایده‌ی جان بخشیدن به اشیاء و تبدیل آن‌ها به وسایلی که دارای هوش هستند، در ابتدا از افسانه‌هایی در میان یونانیان باستان شکل گرفت و سپس مهندسین چینی و مصری این افسانه‌ها را محقق نمودند.
آغاز هوش مصنوعی مدرن را می‌توان بر اساس تلاش فیلسوفان کلاسیک بر توصیف تفکر انسان به عنوان یک سیستم نمادین دانست. زمینه هوش مصنوعی رسما تا سال 1956 در یک کنفرانس در کالج دارتموت در هادوفر معرفی و تاسیس شد. در نیمه‌ی اول قرن 20، داستان‌های علمی تخیلی، دنیا را با مفهوم ربات‌های هوش مصنوعی آشنا کرد. این کار با تین "بدون قلب" از جادوگر شهر اوز آغاز شد و ربات‌های انسان دوستانه با تقلید از "ماریا در متروپولیس" ادامه یافت. تا دهه‌ی 1950 نسلی از دانشمندان، ریاضیدانان و فیلسوفان با مفهوم هوش مصنوعی به وجود آمد که این مفهوم را با ذهن خود همسان سازی می‌کردند.
یکی از این افراد آلن تورینگ، دانشمند جوان انگلیسی بود که احتمالات ریاضی هوش مصنوعی را بررسی می‌کرد. او پیشنهاد داد که اگر انسان‌ برای حل مشکلات و تصمیم‌گیری از اطلاعات و دلایل موجود استفاده می‌کند، پس چرا دستگاه‌ها نتوانند از همین روش برای حل مسائل استفاده نکنند؟ همین پیشنهاد به چارچوب منطقی مقاله او در سال 1950 تبدیل شد که در آن چگونگی ساخت ماشین‌های هوشمند و چگونگی آزمایش هوش آن‌ها را توضیح داده بود.

با پیگیری همه چیز، حتی هوش مصنوعی ماشین‌ها ممکن می‌شود!
متاسفانه صحبت کردن بسیار ساده است و هیچ هزینه‌ای در بر ندارد. در آن زمان دانشمندان شروع به فعالیت برای هوشمند سازی ماشین‌ها کردند اما تغییرات بزرگی نیاز بود. کامپوترها و کل زیرساخت کامپیوتری نیاز به ایجاد تغییرات اساسی داشتند. پیش از سال 1949 رایانه‌ها فاقد پیش شرط اصلی هوش بودند. آن‌ها نمی‌توانستند اطلاعات و دستورات را ذخیره کنند و فقط آن‌ها را اجرا می‌کردند. به عبارت دیگر، به کامپیوترها می‌توانستید بگویید چه کاری انجام دهند اما کاری که انجام می‌دادند را به خاطر نمی‌آوردند.
دومین پیش شرط محاسبات بسیار گران بود. در اوایل دهه 1950، هزینه اجاره رایانه برای یک ماه در حدود 200 هزار دلار بود. فقط دانشگاه‌های معتبر و شرکت‌ها بزرگ می‌توانستند چنین مبلغی را پرداخت کنند. بنابراین نیاز به ایجاد تغییرات بزرگ و اساسی بود و برای نیل به چنین هدفی، نیاز به حضور افراد توانا و برجسته احساس می‌شد.
کنفرانسی که سرآغاز تغییرات شد!

در سال 1956، آلن نیول، کلیف شاو و نظریه پرداز منطق، هربرت سیمون، آغاز مفهوم هوش مصنوعی را اثبات کردند. نظریه پرداز منطق برنامه‌ای بود که برای تقلید از مهارت حل مسئله انسان طراحی شده بود و توسط یک شرکت تحقیق و توسعه (RAND) سرمایه گذاری شده بود. افراد زیادی این شرکت را اولین شرکت برنامه‌های هوش مصنوعی به حساب می‌آورند چرا که در سال 1956 در یک پروژه‌ی تابستانی در خصوص هوش مصنوعی و ارائه نظریات آن پرداختند. این پروژه به میزبانی جان مک کارتی و ماروین مینسکی در دارموت برگذار شد و بازتاب شگرفی در جهان داشت. اصطلاح هوش مصنوعی نیز از همان رویداد ابداع شد. اگرچه نظریاتی که در این کنفرانس ارائه شد موافقین و مخالفین زیادی به همراه داشت، اما همه از صمیم قلب به وجود مفهوم هوش مصنوعی اعتقاد داشتند و همین نقطه اشتراک میان حضار و دیگر دانشمندان بود و همین نقطه اشتراک موجب دستیابی به این پدیده شگرف در زمینه علم و فناوری شد.

اگرچه حصول چنین نتایجی ساده نبود اما دانشمندان و محققان در سراسر جهان یک لحظه نیز از اهداف خود دور نشدند و گام به گام برای هوشمند سازی اشیاء تلاش کردند. از سال 1987 تا سال 1993 بازار کامپیوترهای قدیمی به شدت رو به کاهش بود و  از همین رو، دولت‌های زیادی متضرر شدند. از سال 1997 کامپیوترهای هوشمندی وارد بازار شدند که برنامه‌های ساده ولی هوشمند مانند مسابقات شطرنج IBM’s Deep Blue، سیستم پرسش و پاسخ Jeopardy،، chatbot ایگن گوستمن و دیگر برنامه‌ها به سیستم‌های کامپیوتری افزوده شد.

هوش مصنوعی همه جا وجود دارد

امروزه ما در عصر داده‌های بزرگ (big data) زندگی می‌کنیم، عصری که ما ظرفیت جمع‌آوری مقادیر عظیمی از اطلاعات دشوار برای پردازش را در اختیار داریم. کاربرد هوش مصنوعی از این نظر، قبلا در صنایع مختلف از جمله فناوری، سیستم‌های بانکی، بازاریابی و سرگرمی کاملا موثر بوده است. مشاهده شده است که حتی اگر الگوریتم‌ها پیشرفت چندانی نداشته باشند، داده‌های بزرگ و محاسبات گسترده به سادگی اجازه می‌دهند تا هوش مصنوعی پیشرفت کند. هوش مصنوعی عرصه تلاقی بسیاری از دانش‌ها، علوم و فنون جدید و قدیم است که ریشه اصلی آن در فلسفه، ریاضیات، عصب شناسی، روانشناسی، زبانشناسی، فیزیولوژی، تئوری کنترل، احتمالات و غیره جستجو کرد. از کاربردهای هوش مصنوعی می‌توان در زمینه‌های علوم رایانه، علوم مهندسی، علوم زیست شناسی، پزشکی و علوم اجتماعی و بسیاری از دیگر علوم نام برد.

انواع هوش مصنوعی

هوش مصنوعی احتمالا پیچیده‌ترین و شگفت‌انگیزترین اختراع بشر تا به امروز است. به همین دلیل این زمینه هنوز حفره‌های بسیار بزرگ کشف نشده‌ای دارد و می‌توان تحقیقات و اکتشافات زیادی در این زمینه انجام داد. ارائه چشم انداز دقیق بر تاثیر هوش مصنوعی در آینده بسیار دشوار است. سرعت رشد AI و توانایی‌های قدرتمند آن موجب شده است تا در خصوص ناگزیر بودن از زندگی نزدیک با هوش مصنوعی مردم دچار اضطراب شوند.

بر اساس چگونگی عملکرد ماشین‌ها و دستگاه‌ها در مقایسه با انسان، هوش مصنوعی را می‌توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:

• ماشین‌های واکنشی

  از قدیمی‌ترین روش‌های هوش مصنوعی با ظرفیت محدود است که در آن ماشین‌ها هیچ عملکردی بر اساس حافظه ندارند و نمی‌توانند عملکردهای انجام شده را برای اقدامات کنونی بازیابی کنند. به این معنا که در این مرحله، ماشین‌ها توانایی یادگیری ندارند.

• حافظه محدود

  این مرحله از هوش مصنوعی به ماشین‌هایی اطلاق می‌شود که علاوه بر داشتن توانایی ماشین‌های واکنشی، توانایی یادگیری بر اساس تاریخچه‌ی اطلاعاتی که به آن‌ها داده شده است را دارند و بر اساس این اطلاعات قادر به تصمیم گیری هستند. به این ماشن‌ها، ماشین‌های حافظه محدود گفته می‌شود.

• تئوری ذهن

  این نوع هوش مصنوعی نسبت به دو مورد قبلی که مربوط به گذشته بودند، مربوط به زمان حال است. این مرحله از هوش مصنوعی قادر خواهد بود تا درک بهتری از موجودیت‌هایی که با آن‌ها در تعامل است مانند نیازها، عواطف، اعتقادات و فرآیندهای ذهنی داشته باشد.

• خود آگاهی

  این مرحله آخر از توسعه هوش مصنوعی است که در حال حاضر به صورت فرضی وجود دارد. هوش مصنوعی خود آگاهی که به صورت کاملا واضح به مغز انسانی شباهت دارد که خودآگاهی ایجاد کرده است. این نوع هوش علاوه بر قادر بودن به درک و برانگیختن احساسات در تعامل با اطراف، عواطف، نیازها، اعتقادات و خواسته‌های بالقوه مخصوص به خود را دارد.

• هوش مصنوعی محدود (ANI)

  این نوع هوش مصنوعی به سیستمی اشاره دارد که فقط یک وظیفه خاص را به صورت خودکار با استفاده از قابلیت‌های مشابه انسان انجام می‌دهند. اینگونه ماشین‌ها و دستگاه‌ها هیچ کاری به جز کاری که برای آن برنامه‌ریزی شده‌اند، انجام نمی‌دهند و توانایی محدودی دارند.

• هوش مصنوعی عمومی (AGI)

  این نوع هوش توانایی یک عامل هوش برای ایدگیری، ادراک، درک و عملکردی کاملا مشابه به انسان است. این سیستم‌ها قادر خواهند بود به طور مستقل ارتباطات چندگانه بسازند و ارتباطات را شکل داده و از طریق دامنه آن‌ها را عمومی سازی کنند تا زمان آموزش را به طور چشمگیری کاهش دهند. 

• فراهوش مصنوعی (ASI)

  توسعه‌ی فراهوش مصنوعی به احتمال زیاد، اوج تحقیقات هوش مصنوعی خواهد بود و تا حدودی به تواناترین هوش در زمین تبدیل خواهد شد. در فراهوش مصنوعی علاوه بر جایگزین کردن هوش چند وجهی انسان، به دلیل حافظه‌ی بیشتر و بهتر موجود در دستگاه‌ها، پردازش سریع‌تر اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن‌ها و همچنین قابلیت‌های تصمیم‌گیری بهتر، موفقیت بیشتری در این زمینه به دست خواهد آمد.

آینده هوش مصنوعی

قرار است در آینده چه اتفاقی برای هوش مصنوعی رخ دهد؟ هوش مصنوعی زندگی بشر را به کجا خواهد کشاند؟ تنها چیزی که مشخص است این است که در آینده‌ای نه چندان دور، هوش مصنوعی همه چیز خواهد بود. امروزه با هر شرکتی که تماس می‌گیریم، یک ربات پاسخگوی ما خواهد بود. حتی این روزها دیگر ربات‌ها با ما تماس می‌گیرند. می‌توانید تصور کنید که شخصی از کشور دیگری با شما تماس بگیرد و با زبانی دیگر با شما صحبت کند اما در همان زمان رباتی وجود داشته باشد که در لحظه تمام صحبت‌ها را برای شما ترجمه کند و شما بدون هیچ دشواری با آن شخص صحبت کنید؟ آیا می‌توانید ماشین‌های بدون سرنشین را تصور کنید؟ این تصورات در مقابل کارهایی که می‌توان با هوش مصنوعی انجام داد، بسیار ناچیز است.

هدف دانشمندان در دراز مدت، هوش عمومی و ساخت دستگاه‌هاییست که توانایی شناخت انسان را در همه کارها پیش بینی می‌کند. این هدف در راستای محقق کردن تخیلاتیست که فیلم‌های سینمایی و ساختن ربات‌های شبیه انسان که دارای احساس و منطق هستند، می‌باشد. اگرچه تحقق چنین رویایی ممکن است کمی زمان‌بر و پر هزینه باشد، اما دانشمندان و محققان آهسته و پیوسته، گام به گام برای بهبود هوش مصنوعی تلاش می‌کنند.

با اعمال هوش مصنوعی در اشیاء و ساختن دستگاه‌های هوشمند، دانشمندان توانسته‌اند تا حدودی بر روی مفاهیم و پروژه‌هایی چون شهرهای هوشمند، دولت هوشمند، مردم هوشمند، شهروندان هوشمند، اشیاء هوشمند . غیره فعالیت کنند.

با وجود چنین مفاهیمی زندگی بشر دستخوش تغییرات شگرفی خواهد شد. همه چیز با زندگی رباتی عجین خواهد شد و ربات‌ها زندگی بشر را ساده‌تر و سریع‌تر خواهند کرد. با هوشمند سازی دستگاه‌های مختلف، دیگر افسانه‌های تخیلی دور از ذهن نیستند و همه چیز امکان‌پذیر است.